Merel Vandermeeren is de beste masterstudent biologie van 2022-2023
De zomervakantie is begonnen en dat betekent niet alleen files naar de kust en Rock Werchter, maar ook dat we weten wie zich een jaar lang de beste masterstudent biologie mag noemen. Dit academiejaar gaat de eer naar Merel Vandermeeren (foto rechts). Merel maakte haar masterthesis bij promotor prof. Tobias Ceulemans (UAntwerpen) en co-promoter prof. Olivier Honnay (KU Leuven). Het onderwerp van haar thesis beschrijft Merel hieronder. Proficiat, Merel!
De effecten van bodemcompactie in natuurbeheer en -herstel
Om semi-natuurlijke graslanden en hun karakteristieke soorten te behouden of te herstellen is maaibeheer noodzakelijk. De manier van maaien is doorheen de tijd echter sterk veranderd, waarbij manueel maaien geleidelijk werd vervangen door steeds zwaardere machines. Het gebruik van die machines kan echter zorgen voor bodemcompactie, waarbij de bodempartikels dichter tegen elkaar aan geduwd worden ten koste van de vrije ruimte tussen de partikels. De bodem wordt dus letterlijk ‘compacter’. Hoewel het geweten is dat dat een negatieve impact kan hebben in de landbouw en bosbouw, zijn de mogelijke effecten van bodemcompactie in de context van natuurbeheer tot nu toe slecht gekend door een gebrek aan onderzoek. Om daar meer inzicht in te krijgen voerden we een tweedelige studie uit in het kader van mijn masterthesis en het LIFE Harwin-project (HAbitat Restoration WINgevalley).
In het eerste deel namen we bodemstalen op graslandpercelen in verschillende natuurgebieden in het Hageland waar een deel van het beheer manueel, een deel met softrak (een machine speciaal aangepast om minder compactie te veroorzaken) en een deel met tractor wordt uitgevoerd (fig. 1). Uit de resultaten bleek dat maaien met steeds zwaardere machines, en dus een toenemende mate van bodemcompactie, zorgt voor hogere concentraties nutriënten en toxische elementen in de bodem en voor een verschuiving in de samenstelling van het bodemmicrobioom (meer bepaald van de schimmels die planten ondersteunen door hen van voedingsstoffen te voorzien). Elk van die drie effecten kan mogelijk een negatieve impact hebben op plantensoorten die men net wil behouden met maaibeheer. Daarbij is het ook belangrijk om te vermelden dat maaien met een softrak nog steeds gelijkaardige, zij het ietwat minder uitgesproken, negatieve effecten heeft als maaien met een tractor.
In het tweede deel van de studie pasten we experimentele compactie toe op blauwe knoop (Succisa pratensis), een typische plantensoort die men wil behouden met maaibeheer (fig. 2). De bodem van een deel van de planten werd niet gecompacteerd, een deel mild (vergelijkbaar met compactie veroorzaakt door een softrak) en een deel zwaar (vergelijkbaar met compactie veroorzaakt door een tractor). Het experiment toonde aan dat bodemcompactie een negatieve invloed heeft op de langetermijnoverleving van blauwe knoop, aangezien slechts 50% van de planten in mild gecompacteerde bodem en 25% van de planten in zwaar gecompacteerde bodem het experiment overleefde, tegenover 87,5% van de planten die groeiden in een niet-gecompacteerde bodem.
Onze studie toont dus aan dat bodemcompactie veroorzaakt door machinaal maaien, zowel met tractor als met softrak, een negatieve impact heeft in de context van natuurbeheer en -herstel. Meer bepaald is het zo dat compactie de beoogde uitkomst van maaibeheer, namelijk het behouden of herstellen van populaties gevoelige plantensoorten, sterk kan tegenwerken. Daarom is het aangeraden om machinaal maaien te vervangen door manueel maaien, zeker indien de bodem erg gevoelig is voor compactie door bijvoorbeeld een hoog vochtgehalte.
Merel Vandermeeren
